Bệnh đái tháo đường là một bệnh rối loạn chuyển hóa carbohydrate làm giảm dung nạp đối với glucose đưa đến tăng đường huyết mạn tính. Rối loạn chuyển hoá đường kéo theo rối loạn chuyển hoá lipid, protid và các chất điện giải. Những rối loạn này gây ra nhiều biến chứng nặng nề cho người bệnh điển hình là bệnh mạch vành, tai biến mạch máu não, mù mắt... hoặc có thể dẫn tới hôn mê và tử vong nếu không được điều trị kịp thời.
Tháp dinh dưỡng dành cho người tiểu đường
Theo Liên
đoàn đái tháo đường Thế giới (IDF) công bố năm 2021, cả thế giới có tới 537
triệu người mắc đái tháo đường, tương ứng với tỷ lệ cứ 10 người lớn độ tuổi 20
- 79 tuổi có 1 người mắc đái tháo đường; cứ 6 trẻ sinh ra có 1 trẻ bị ảnh hưởng
bởi đái tháo đường trong giai đoạn phát triển thai nhi.
Tại Việt Nam,
kết quả điều tra của Bộ Y tế năm 2021 cho thấy tỷ lệ mắc đái tháo đường ở người
trưởng thành ước tính là 7,1%, tương đương với khoảng gần 5 triệu người đang
mắc bệnh đái tháo đường.
Để góp phần can thiệp vào các yếu tố nguy cơ nhằm hạn chế các biến chứng
của bệnh đái tháo đường, ngoài việc tuân thủ điều trị bằng thuốc thì chế độ ăn đóng
vai trò rất quan trọng trong kiểm soát bệnh tiểu đường. Một chế độ ăn đảm
bảo dinh dưỡng, đủ về số lượng và chất lượng có thể cân bằng đường huyết, giúp
người bệnh bảo vệ sức khỏe và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm.
Nguyên tắc cơ bản trong chế độ ăn của người bệnh tiểu đường là hạn chế tối
đa gluxit (chất đường bột), để tránh tăng đường huyết
sau khi ăn, đồng thời hạn chế chất béo, nhất là các axit béo bão hoà để tránh rối
loạn chuyển hoá. Chế độ ăn của người bệnh cung cấp cho cơ thể đảm bảo một lượng
đường ổn định, quan trọng nhất là phải điều độ, ổn định về giờ giấc và hợp lý số
lượng thức ăn trong các bữa chính và phụ.
Chế độ
ăn đa dạng
Người
bệnh tiểu đường, bữa ăn phải có đầy đủ các chất: chất bột đường, chất đạm, chất
béo, chất xơ và chất khoáng để đảm bảo sức khỏe của người bệnh. Nhìn chung,
người bệnh nên chọn và ăn nhiều thực phẩm ít làm tăng đường huyết, nhiều chất
xơ như: rau xanh, hoa quả ít ngọt như: táo, bưởi, ổi... bổ sung thêm thịt, cá,
sữa, với lượng vừa phải. Lượng thức ăn phải tùy theo cân nặng và mức độ hoạt
động thể lực của người bệnh. Một bữa ăn hỗn hợp gồm chất bột đường và nhiều
chất xơ có tác dụng làm hạn chế tăng đường huyết sau ăn.
Đối với những người tiểu đường có tổng mức năng lượng ở nhóm lao động nhẹ
và vừa thì có thể từ 30-35kcal/kg/ngày, nhóm lao động nặng từ 35-40
kcal/kg/ngày, nhóm những người béo phì nên hạn chế từ 24-26kcal/kg/người. Theo
Viện Dinh dưỡng Quốc gia, tỷ lệ giữa các thành phần sinh năng lượng trong bữa
ăn hàng ngày của người bệnh tiểu đường được xác định cụ thể như sau:
- Protein: Lượng protein nên đạt 1-1,2 g/kg/ngày đối với người lớn, tức tỷ
lệ này nên đạt tương đương 15- 20% năng lượng khẩu phần.
- Lipid: Tỷ lệ chất béo nên là 25% tổng số năng lượng khẩu phần, không nên
vượt quá 30%. Hạn chế các axit béo bão hòa, điều này giúp ổn định đường huyết,
ngăn ngừa xơ vữa động mạch.
- Glucid: Tỷ lệ năng lượng do glucid cung cấp nên đạt từ 50-60% tổng số
năng lượng khẩu phần của người bệnh tiểu đường.
Những thực phẩm người bệnh tiểu đường nên ăn bao gồm
Nhóm đường bột
Thực tế, chế độ ăn cho người tiểu đường không cần kiêng hoàn toàn chất
đường, bột. Trong khẩu phần ăn vẫn có thể chọn ăn các loại ngũ cốc nguyên hạt
giàu vitamin và khoáng chất tốt cho sức khỏe, đặc biệt là chất xơ có lợi cho
tiêu hóa cũng như làm đường huyết tăng chậm hơn.
- Nên ăn ngũ cốc nguyên hạt, đậu đỗ, gạo còn vỏ cám, rau củ... được chế
biến bằng cách hấp, luộc, nướng, hạn chế tối đa rán, xào...
- Không nên ăn hoặc hạn chế các loại đồ ăn như: bánh mì, bánh ngọt, các
loại mỳ, nui… Các loại củ như khoai sắn cũng cung cấp khá nhiều tinh bột, nếu
người bệnh tiểu đường ăn các loại này thì cần giảm hoặc cắt cơm.
Nhóm protein
Người bệnh
tiểu đường nên tăng cường các loại thực phẩm giàu protein. Theo Hiệp hội Tiểu
đường Hoa Kỳ (ADA), thịt nạc chứa nhiều đạm và rất ít chất béo bão hòa nên
thích hợp để bổ sung vào chế độ dinh dưỡng cho người bị tiểu đường một lượng
hợp lý.
- Người bệnh
tiểu đường nên ăn cá, thịt nạc, thịt gia cầm bỏ da, thịt lọc bỏ mỡ... được chế
biến đơn giản như hấp, luộc, áp chảo nhằm loại bớt mỡ.
- Không nên
ăn các loại thịt nguội chế biến sẵn như xúc xích, lạp xưởng, thịt xông khói….
Nhóm chất béo
Thực đơn cho
người tiểu đường tuýp 2 được cung cấp đủ chất béo tốt sẽ giúp bạn hạn chế những
cơn thèm ăn, giảm cân và kiểm soát đường huyết tốt hơn.
- Thực phẩm
có chất béo không bão hòa được ưu tiên trong chế độ ăn của người bệnh tiểu
đường như: dầu đậu nành, vừng, hạnh nhân, dầu cá, mỡ cá, olive...
- Hạn chế các
loại thức ăn chứa nhiều cholesterol và chất béo như: Trứng, nội tạng động vật,
các loại thịt bò, thịt chó…
Nhóm rau và chất xơ
Người bệnh
tiểu đường nên ăn rau nhiều hơn trong thực đơn của mình thông qua các cách
chế biến đơn giản như hấp, luộc, salad.
- Nên ăn các
loại rau xanh như: Cải bó xôi, cải xoăn, các loại rau, măng tây …
- Không nên
hay hạn chế ăn các loại rau củ như: Củ cải đường, đậu hà lan ….
- Trái
cây: Không chỉ cung cấp các chất chống oxy hóa, vitamin, khoáng chất, chất
xơ làm no, trái cây còn có thể dùng để thay cho các món ngọt không tốt cho sức
khỏe.
Cần tăng
cường ăn trái cây tươi như: Việt quất, cam, dâu tây, mâm xôi, táo, mơ, nho, dưa
chuột…
Một số loại
thức ăn mà người bệnh đái tháo đường nên tránh
- Hạn
chế những thực phẩm làm tăng đường huyết như: bánh kẹo ngọt, nước giải khát có
đường, bánh mì, nhãn, vải, mít...
- Các
loại protein có hại như các loại thịt đóng hộp, các loại thức ăn chế biến sẵn
giàu đạm, muối và đường. Tương tự với các loại trái cây đóng hộp cũng là thức
ăn mà người bệnh tiểu đường nên tuyệt đối tránh.
- Các
loại thức ăn nhanh, gà rán, khoai tây chiên hay thịt xông khói cũng khiến đường
huyết của người bệnh không ổn định trong mức an toàn.
- Hạn
chế ăn mỡ động vật, nội tạng động vật, các sản phẩm chế biến từ động vật (giò,
chả, đồ ăn nhanh) vì những chất béo này làm tăng nguy cơ xơ vữa mạch không tốt
cho sức khỏe. Người bệnh nên thay thế mỡ động vật bằng dầu thực vật, ăn nhiều
cá vì đây là nguồn cung cấp các chất béo tốt cho cơ thể.
- Hạn chế
uống rượu, bia và giảm lượng muối tiêu thụ hàng ngày.
Áp dụng tốt chế độ dinh dưỡng cho người bệnh đái tháo đường đủ chất đạm,
chất béo, bột, vitamin và các chất khoáng, bổ sung đủ nước. Cùng với chế độ ăn
hợp lý, người bệnh cần tăng cường tập thể dục nhằm tăng cường sức khỏe là yếu tố quan trọng để
người bệnh kiểm soát được đường huyết, không làm tăng các yếu tố nguy cơ của bệnh đái tháo đường, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh.
Mai
Hoa