Bệnh sởi là bệnh truyền nhiễm gây dịch lưu hành phổ biến ở trẻ em, bệnh xuất hiện quanh năm nhưng thường xảy ra dịch vào những tháng Đông - Xuân. Bệnh sởi có tính lây truyền cao, chỉ có thể cắt đứt được sự lây truyền của bệnh trong cộng đồng khi đạt được >95% tỷ lệ miễn dịch bảo vệ đặc hiệu trong cộng đồng. Tất cả những người chưa bị mắc bệnh sởi hoặc chưa được gây miễn dịch đầy đủ bằng vắc xin sởi đều có nguy cơ mắc bệnh, đặc biệt là trẻ nhỏ.
Biện pháp phòng bệnh sởi hiệu quả nhất là tiêm vắc xin sởi
Tổ chức Y tế
thế giới (WHO) gần đây đã đưa ra cảnh báo về việc gia tăng số ca mắc bệnh sởi
và nguy cơ bùng phát dịch sởi tại nhiều khu vực trên toàn thế giới. Theo dữ
liệu của WHO, tại khu vực châu Âu, số ca mắc bệnh năm 2023 là hơn 300.000 ca,
tăng hơn 30 lần so với năm 2022. Tại khu vực Tây Thái Bình Dương, số ca mắc
bệnh sởi đã tăng 255% từ năm 2022 đến năm 2023.
Theo WHO, tại
Việt Nam, do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 trong thời gian qua và việc gián
đoạn cung ứng các vắc xin trong Chương
trình Tiêm chủng mở rộng (TCMR) năm 2023 đã tác động đến tỷ lệ tiêm chủng các vắc xin cho trẻ em
trên toàn quốc. Nhiều trẻ chưa được tiêm chủng đúng lịch, chưa tiêm chủng đủ
mũi các vắc xin trong những
năm gần đây là yếu tố nguy cơ gây bùng phát dịch bệnh bao gồm sởi.
Theo báo cáo
của hệ thống báo cáo bệnh truyền nhiễm, từ đầu năm đến nay, ghi nhận rải rác 42
trường hợp mắc bệnh sởi và sốt phát ban nghi sởi tại 13 tỉnh, thành phố, không
ghi nhận ổ dịch tập trung.
Các dấu hiệu nhận biết
bệnh sởi ở trẻ
Bệnh sởi hình thành do vi rút siêu vi sởi nằm ở mũi và
họng của người bệnh, vì vậy bệnh lây từ người bệnh sang người lành qua hô hấp
cụ thể các đường lây như: khi người bệnh nói chuyện, hắt hơi, ho,…
vi rút sởi sẽ theo ra ngoài không khí bằng những giọt nước nhỏ, người hít phải
sẽ bị lây nhiễm. Những giọt nước đó dính vào đồ đạc xung quanh, khi
sờ vào những đồ đạc ấy và đưa tay lên mũi, miệng cũng sẽ bị lây bệnh.
Sau khi trẻ tiếp xúc với người bị sởi từ 1 - 3 tuần,
có thể xuất hiện những dấu hiệu sau:
- Triệu chứng viêm long: Kéo dài 2 - 4
ngày, trẻ sốt cao liên tục, viêm long đường hô hấp trên và kết mạc, đôi khi có
cả viêm thanh quản, có thể xuất hiện hạt Koplik ở bề mặt niêm mạc má (phía
trong miệng, ngang răng hàm trên).
- Triệu chứng toàn phát: Kéo dài 2 - 5
ngày, trẻ hết sốt, bắt đầu phát ban, hồng ban dạng sẩn, khi căng da thì ban
biến mất, xuất hiện từ sau tai, sau gáy, trán, mặt, cổ lan dần đến thân mình và
tứ chi, cả lòng bàn tay và bàn chân.
- Triệu chứng hồi phục bệnh: Ban nhạt màu dần rồi chuyển sang màu xám, bong vảy
phấn sẫm màu, để lại vết thâm vằn như da hổ và biến mất theo thứ tự lúc xuất
hiện. Có thể có ho kéo dài 1 - 2 tuần sau khi hết bệnh.
Sau khi mắc bệnh sởi, trẻ thường bị suy giảm miễn dịch
nên dễ bị bội nhiễm và gây nhiều biến chứng nguy hiểm như: viêm tai giữa, viêm
phổi, tiêu chảy, khô loét giác mạc mắt, thậm chí có thể viêm não dễ dẫn đến tử
vong, bệnh đặc biệt nghiêm trọng ở trẻ nhỏ, trẻ suy dinh dưỡng.
Các triệu chứng của bệnh sởi rất dễ nhầm với biểu hiện
của bệnh Rubella (hay còn gọi là bệnh sởi Đức). Hơn nữa các phát ban của sởi có
thể nhầm với các phát ban dạng dị ứng, do vậy bệnh nhân thường chủ quan.
Các biến
chứng của bệnh sởi
Biến
chứng đường hô hấp thường là viêm phế quản, viêm phế quản phổi, viêm thanh
quản. Các biến chứng này do bội nhiễm, thường xuất hiện sau thời kỳ hay cuối
thời kỳ mọc ban. Diễn biến bệnh thường là ho, sốt, nghe phổi có ran phế quản,
bạch cầu tăng, khó thở, tím tái.
Viêm phổi: Bệnh
nhân bị bội nhiễm các loại vi khuẩn khác, thời điểm xuất hiện biến chứng thường
muộn sau khi phát ban hoặc có thể đồng thời trong khi phát ban.
Triệu
chứng khi bị viêm phổi là: Sốt cao, khi nghe phổi thấy ran nổ, công thức máu
thấy bạch cầu tăng cao, trên phim X-quang thấy hình ảnh nốt mờ rải rác ở hai
trường phổi.
Biến chứng
thần kinh: Đây là biến chứng nguy hiểm của bệnh
sởi.
Viêm não -
màng não - tủy cấp: Là biến chứng nguy hiểm gây tử vong và
di chứng cao, thường gặp ở trẻ lớn. Triệu chứng bệnh khởi phát đột ngột, người
bệnh sốt cao vọt, có thể co giật, rối loạn ý thức như: hôn mê, liệt nửa người
hoặc một bên chi, liệt dây thần kinh số III, VII.
Viêm màng
não: Thường
là viêm màng não kiểu thanh dịch và viêm màng não mủ sau viêm tai do bội nhiễm.
Biến chứng
tai - mũi - họng, vùng khoang miệng: Thường
gặp là viêm mũi họng bội nhiễm, viêm tai và viêm tai xương chũm. Viêm niêm mạc
miệng hay xảy ra ở giai đoạn đầu của bệnh sởi là do virus sởi, thường hết cùng
với ban. Biến chứng có thể xảy ra ở giai đoạn muộn của bệnh sởi, thường do bội
nhiễm.
Biến chứng mắt - loét giác mạc: Có thể gặp ở trẻ em bị suy dinh dưỡng, thiếu vitamin A, biến chứng này có
thể để lại di chứng mù vĩnh viễn.
Các biện pháp phòng bệnh
Biện pháp phòng bệnh sởi hiệu quả nhất là tiêm vắc xin
sởi. Trẻ cần được tiêm 2 mũi. Mũi thứ nhất được tiêm khi trẻ 9 tháng tuổi, mũi
thứ hai được tiêm khi trẻ 18 tháng tuổi. Không có vắc xin nào có hiệu quả bảo
vệ 100%. Nếu trẻ được tiêm một mũi vắc xin sởi lúc 9 tháng tuổi, chỉ có 80 -
85% trẻ có đáp ứng miễn dịch. Nếu trẻ được tiêm thêm mũi vắc xin sởi thứ hai
lúc 18 tháng tuổi thì tỷ lệ bảo vệ là 90 - 95%. Sau khi mắc sởi hoặc sau khi
được tiêm đủ 2 mũi vắc xin theo lịch tiêm chủng thì miễn dịch bền vững suốt
đời.
Để phòng tránh biến chứng của bệnh sởi, khi thấy trẻ
bị sốt, phát ban dạng sởi, kèm theo các biểu hiện suy hô hấp, khó thở, cần đưa
đến ngay cơ sở y tế để theo dõi, điều trị, không nên tự dùng kháng sinh điều
trị tại nhà cho trẻ.
Mai Hoa