Tiêm Vắc xin sởi cho trẻ tại điểm Trường Tiểu Học Pác Rà, xã Lý Bôn, huyện Bảo Lâm. Ảnh: Thủy Tiên

Trên 90% các ca mắc sởi chưa được tiêm vắc xin hoặc tiêm không đầy đủ

Tổ chức Y tế thế giới đã đưa ra cảnh báo về việc gia tăng số ca mắc bệnh sởi và nguy cơ bùng phát dịch sởi tại nhiều khu vực trên toàn thế giới, với 184 quốc gia ghi nhận ca mắc. Trong 5 năm qua, dịch sởi đã bùng phát tại 103 quốc gia, nguyên nhân chính là do tỷ lệ tiêm vắc xin thấp (dưới 80%).

Tại Việt Nam, theo thông tin từ Bộ Y tế, từ đầu năm 2025 đến nay, cả nước ghi nhận gần 40.000 trường hợp nghi sởi tại 63 tỉnh, thành phố, trong đó có gần 3.500 trường hợp dương tính với sởi; 5 trường hợp tử vong liên quan đến sởi. Số mắc sởi chủ yếu tập trung ở trẻ em từ 9 tháng đến dưới 15 tuổi, chiếm 72,7% tổng số ca mắc. Hơn 90% các ca mắc sởi chưa được tiêm vắc xin hoặc tiêm không đầy đủ, miễn dịch trong cộng đồng không đạt mức để có thể ngăn ngừa dịch bệnh. Một bộ phận người dân chủ quan, lơ là, không đưa trẻ đi tiêm chủng vắc xin đầy đủ, đúng lịch, làm tăng thêm nguy cơ lây lan dịch bệnh. Sự gia tăng của dịch sởi này được dự báo sẽ tiếp tục trong năm 2025.

Tại tỉnh Cao Bằng, tính từ đầu năm 2025 đến ngày 17/03/2025, trên địa bàn tỉnh Cao Bằng ghi nhận 2.639 trường hợp nghi mắc bệnh sởi, trong đó 15 trường hợp có kết quả xét nghiệm dương tính, 01 trường hợp tử vong. Số mắc được ghi nhận tại 07/10 huyện, thành phố, cụ thể: Bảo Lâm (1.938 trường hợp), Bảo Lạc (480 trường hợp), Hà Quảng (128 trường hợp), Nguyên Bình (51 trường hợp), Thành phố Cao Bằng (38 trường hợp), Hòa An (03 trường hợp), Quảng Hòa (01 trường hợp). Độ tuổi mắc chủ yếu là từ 1 - 5 tuổi với 1.602 trẻ (chiếm 60,7 %), trẻ từ 6 - 10 tuổi với 535 trường hợp (chiếm 20,3%). Đa số các trường hợp mắc chưa được tiêm vắc xin  có thành phần sởi hoặc tiêm chưa đầy đủ .

Các dấu hiệu nhận biết bệnh sởi ở trẻ

Bệnh sởi hình thành do vi rút siêu vi sởi nằm ở mũi và họng của người bệnh, vì vậy bệnh lây từ người bệnh sang người lành qua hô hấp cụ thể các đường lây như: khi người bệnh nói chuyện, hắt hơi, ho,… vi rút sởi sẽ theo ra ngoài không khí bằng những giọt nước nhỏ, người hít phải sẽ bị lây nhiễm. Những giọt nước đó dính vào đồ đạc xung quanh, khi sờ vào những đồ đạc ấy và đưa tay lên mũi, miệng cũng sẽ bị lây bệnh.

Sau khi trẻ tiếp xúc với người bị sởi từ 1 - 3 tuần, có thể xuất hiện những dấu hiệu sau:

‎- Triệu chứng viêm long: Kéo dài 2 - 4 ngày, trẻ sốt cao liên tục, viêm long đường hô hấp trên và kết mạc, đôi khi có cả viêm thanh quản.

- Triệu chứng toàn phát: Kéo dài 2 - 5 ngày, trẻ hết sốt, bắt đầu phát ban, hồng ban dạng sẩn, khi căng da thì ban biến mất, xuất hiện từ sau tai, sau gáy, trán, mặt, cổ lan dần đến thân mình và tứ chi, cả lòng bàn tay và bàn chân.

- Triệu chứng hồi phục bệnh: Ban nhạt màu dần rồi chuyển sang màu xám, bong vảy phấn sẫm màu, để lại vết thâm vằn như da hổ và biến mất theo thứ tự lúc xuất hiện. Có thể có ho kéo dài 1 - 2 tuần sau khi hết bệnh.

Sau khi mắc bệnh sởi, trẻ thường bị suy giảm miễn dịch nên dễ bị bội nhiễm và gây nhiều biến chứng nguy hiểm như: viêm tai giữa, viêm phổi, tiêu chảy, khô loét giác mạc mắt, thậm chí có thể viêm não dễ dẫn đến tử vong, bệnh đặc biệt nghiêm trọng ở trẻ nhỏ, trẻ suy dinh dưỡng.

Tất cả những người chưa có miễn dịch với sởi đều có nguy cơ mắc bệnh sởi, đặc biệt là trẻ nhỏ do không còn miễn dịch từ mẹ truyền sang nhưng chưa được tiêm vắc xin hoặc chưa từng mắc sởi. 

Tiêm vắc xin sởi là biện pháp tốt nhất để chủ động phòng bệnh sởi

Bệnh sởi có khả năng lây truyền cao và chỉ có thể cắt đứt được sự lây truyền trong cộng đồng khi miễn dịch bảo vệ đặc hiệu cần đạt ít nhất 95%. Các trường hợp chưa được tiêm chủng hoặc tiêm chủng chưa đầy đủ tích luỹ qua nhiều năm tạo khoảng trống miễn dịch làm giảm khả năng bảo vệ trước nguy cơ lây lan. Bên cạnh đó, việc ghi nhận các trường hợp mắc bệnh khi chưa đến độ tuổi tiêm chủng (khoảng hơn 20% trẻ dưới 9 tháng tuổi) làm tăng thêm nguy cơ lây lan dịch bệnh. Tỷ lệ tiêm chủng vắc xin phòng bệnh sởi thấp, miễn dịch trong cộng đồng không đạt mức để có thể ngăn ngừa dịch bệnh. Bên cạnh đó một bộ phận người dân chủ quan, lơ là, không đưa trẻ đi tiêm chủng vắc xin đầy đủ, đúng lịch. Hiện tượng chống vắc xin đã xuất hiện và có xu hướng gia tăng, nhất là ở các đô thị lớn.

Tiêm vắc xin sởi cho trẻ em tại Trạm Y tế xã Hưng Đạo, huyện Bảo Lạc. Ảnh: Thủy Tiên

Bệnh sởi nguy hiểm khi có thể gây suy giảm miễn dịch, khiến trẻ dễ bị bội nhiễm các vi khuẩn khác và gặp nhiều biến chứng như: Viêm tai giữa cấp; viêm phổi nặng; viêm não; tiêu chảy; mờ hoặc loét giác mạc; suy dinh dưỡng...

Ở thai phụ, bệnh sởi có thể gây biến chứng viêm phổi, viêm kết mạc, viêm màng não cấp tính và bùng phát lao tiềm ẩn. Nếu mắc sởi trong 3 tháng đầu thai kỳ, thai phụ có thể bị sảy thai. Nếu tuổi thai lớn, sởi có thể gây sinh non hoặc thai chết lưu.

Vì vậy việc tiêm phòng vắc xin đầy đủ, kịp thời rất quan trọng vì không chỉ bảo vệ bản thân người tiêm mà còn bảo vệ cho cộng đồng, đặc biệt là các trẻ không tiêm chủng được hoặc chưa đủ tuổi tiêm vắc xin.

Trước tình hình bệnh sởi gia tăng và diễn biến phức tạp, để chủ động phòng chống bệnh sởi, biện pháp tốt nhất là tiêm vắc xin sởi. Người dân cần chủ động đưa con em từ 9 tháng tuổi chưa tiêm vắc xin sởi hoặc từ 18 tháng tuổi chưa tiêm đủ 2 mũi vắc xin sởi đến Trạm Y tế xã, phường, thị trấn để tiêm vắc xin phòng sởi. Nếu trẻ được tiêm một mũi vắc xin sởi lúc 9 - 11 tháng tuổi, chỉ có 80-85% trẻ có đáp ứng miễn dịch. Nếu trẻ được tiêm thêm mũi vắc xin sởi thứ hai lúc 18 tháng tuổi thì tỷ lệ bảo vệ là 90 - 95%. Sau khi trẻ được tiêm đủ 2 mũi vắc xin theo lịch tiêm chủng hoặc sau khi trẻ mắc sởi thì trẻ sẽ có miễn dịch có thể bền vững suốt đời. Đối với trẻ trên 5 tuổi và người lớn chưa được tiêm vắc xin sởi cần tới tiêm vắc xin tại các điểm tiêm chủng dịch vụ, nếu không tiêm sẽ có nguy cơ rất cao mắc bệnh sởi bất kỳ lúc nào.

Bên cạnh đó, để chủ động phòng bệnh sởi, người dân cần thực hiện tốt các nội dung sau: 

Thường xuyên rửa tay và vệ sinh thân thể, vệ sinh đường mũi, họng, mắt hàng ngày. 

Bệnh sởi rất dễ lây, không cho trẻ đến gần, tiếp xúc với các trẻ nghi mắc sởi. Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng khi chăm sóc trẻ và đảm bảo các biện pháp về tăng cường dinh dưỡng cho trẻ. Hạn chế tiếp xúc với người mắc sởi hoặc nghi ngờ mắc sởi.

Khi có các dấu hiệu nghi ngờ mắc bệnh sởi (sốt, ho, chảy nước mũi, phát ban) cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được khám, điều trị kịp thời, phòng biến chứng nặng của bệnh sởi.

Tránh xa phong trào “anti vắc xin”(phản đối vắc xin)

 Phong trào anti vắc xin được xem là phong trào nguy hiểm nhất trên thế giới. Chính do phong trào này nhiều căn bệnh gần như đã bị xóa sổ ở nhiều quốc gia như sởi đã bùng phát. Không chỉ dẫn những thông tin sai lạc cho rằng tiêm vắc xin có hại cho sức khỏe, những phong trào anti vắc xin còn lấy cớ quyền tự do và quyền lựa chọn của phụ huynh để phản đối việc tiêm vắc xin. Ví dụ: Có thông tin cho rằng “Miễn dịch tự nhiên tốt hơn miễn dịch tạo ra bởi vắc-xin”, trong một số trường hợp, khả năng miễn dịch tự nhiên - có nghĩa là khi đã mắc bệnh cơ thể sẽ tạo khả năng miễn dịch đối với bệnh mạnh hơn so với tiêm chủng. Tuy nhiên, sự nguy hiểm của phương pháp này vượt xa lợi ích tương đối của nó. Lấy ví dụ về bệnh sởi, bằng cách mắc bệnh tự nhiên, bạn sẽ phải đối mặt với nguy cơ tử vong 1 trên 500 do các triệu chứng bệnh. Ngược lại, số người bị dị ứng nghiêm trọng khi tiêm phòng vắc-xin sởi, ít hơn một phần triệu.

 Ngành Y tế Cao Bằng chủ động triển khai các biện pháp phòng, chống bệnh sởi

Ngay khi xuất hiện các trường hợp nghi mắc sởi trên địa bàn tỉnh, Sở Y tế đã ban hành các văn bản chỉ đạo các đơn vị trực thuộc tăng cường năng lực hệ thống điều trị, tổ chức tốt việc thu dung, cách ly, cấp cứu, điều trị kịp thời các bệnh nhân bị sởi; rà soát, chuẩn bị đầy đủ thuốc, vật tư, trang thiết bị, nhân lực, sẵn sàng về cơ sở vật chất, giường bệnh, thiết lập khu vực cách ly riêng để khám, điều trị, cấp cứu bệnh nhân sởi. Cùng với đó tăng cường giám sát chặt chẽ các trường hợp sốt phát ban nghi sởi tại cộng đồng, rà soát, đảm bảo sẵn sàng công tác hậu cần, thuốc, thiết bị y tế đáp ứng yêu cầu phòng, chống dịch theo phương châm “4 tại chỗ”; sẵn sàng hỗ trợ các huyện cấp cứu, điều trị bệnh nhân khi cần thiết; tổ chức kiểm tra, giám sát, hỗ trợ kỹ thuật cho tuyến y tế cơ sở về phân tuyến điều trị, phân luồng khám bệnh, cách ly, triển khai các giải pháp phòng chống lây nhiễm chéo trong các cơ sở y tế.

Đồng chí Nông Tuấn Phong - Giám đốc Sở Y tế và đoàn công tác kiểm tra công tác phòng, chống bệnh sởi tại Trung tâm Y tế huyện Hà Quảng

Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Cao Bằng đã chủ động thực hiện triển khai các hoạt động theo chỉ đạo, hướng dẫn của Bộ Y tế và Sở Y tế Cao Bằng về tăng cường giám sát chặt chẽ diễn biến dịch sởi; Chỉ đạo Trung tâm Y tế các huyện, thành phố tăng cường giám sát phát hiện sớm ca bệnh tại cộng đồng; giám sát, lấy mẫu các  trường hợp sốt phát ban nghi sởi để xét nghiệm, hướng dẫn các đơn vị thực hiện quản lý ca bệnh, cách ly và xử lý ổ dịch kịp thời tại cộng đồng. Đồng thời, chỉ đạo, hướng dẫn Trung tâm Y tế huyện, thành phố rà soát trẻ trong Chương trình tiêm chủng mở rộng về tiền sử tiêm chủng và tổ chức tiêm bù, tiêm vét vắc xin sởi (cho trẻ  từ đủ 9 tháng tuổi) và vắc xin sởi - rubella (cho trẻ từ đủ 18 tháng tuổi, rà soát trẻ từ 1-10 tuổi tại vùng nguy cơ, vùng đang có các ca sởi/dịch sởi xảy ra sẽ được tiêm đủ mũi vắc xin chứa thành phần sởi theo quy định. Hỗ trợ chuyên môn về công tác phòng, chống bệnh sởi tại các huyện có nhiều ca bệnh như: Bảo Lâm, Bảo Lạc; tham mưu Sở Y tế ban hành Kế hoạch tổ chức chiến dịch tiêm chủng vắc xin phòng chống dịch sởi tại huyện Bảo Lạc và huyện Bảo Lâm, hướng dẫn Trung tâm Y tế huyện Bảo Lạc, Trung tâm Y tế huyện Bảo Lâm xây dựng kế hoạch  và tổ chức tiêm vắc xin phòng chống dịch sởi cho trẻ từ 1-10 tuổi trên địa bàn đảm bảo an toàn và hiệu quả. Bên cạnh đó, chỉ đạo Trung tâm Y tế các huyện, thành phố đẩy mạnh công tác truyền thông tại cộng đồng và truyền thông trên hệ thông loa phát thanh của các xã, thị trấn, trên các phương tiện thông tin đại chúng nhằm nâng cao nhận thức của người dân trong chủ động phòng, chống dịch bệnh sởi. Khuyến cáo người dân cần chủ động đưa trẻ em đi tiêm chủng vắc xin sởi đầy đủ, đúng lịch theo hướng dẫn của ngành Y tế...

Theo đánh giá của Bộ Y tế tại cuộc họp trực tuyến toàn quốc về phòng, chống bệnh sởi tổ chức vào ngày 15/3/2025, Cao Bằng là một trong số những tỉnh hoàn thành sớm chiến dịch tiêm chủng vắc xin phòng bệnh sởi cho trẻ từ 1-10 tuổi tại vùng nguy cơ.

Mai Hoa