Trung tâm Kiểm soát bệnh tật giám sát, hỗ trợ chuyên môn trong tư vấn, chăm sóc bệnh nhân tâm thần tại cộng đồng tại Trạm Y tế xã Thái Cường, huyện Thạch An

Tổ chức Y tế thế giới nhận định, sức khỏe tâm thần có tầm quan trọng đứng thứ tư sau các bệnh tim mạch, ung thư, đái tháo đường. Trên thế giới, hiện có khoảng 400 triệu người bị một trong các rối loạn tâm thần.

Tại Việt Nam, tỷ lệ người bị rối loạn tâm thần chiếm 20 - 30% dân số, vấn đề sức khoẻ tâm thần thanh thiếu niên, nhất là bệnh trầm cảm, rối loạn tự kỷ, các rối loạn phát triển ở trẻ em ngày càng gia tăng. Theo số liệu công bố trong nước, Việt Nam có ít nhất 3 triệu thanh thiếu niên bị rối loạn tâm thần, chỉ 20% trong số đó được chẩn đoán và điều trị thích hợp.

Tại Cao Bằng, theo báo cáo thông kê của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật, tính đến ngày 30/9/2024, tổng số bệnh nhân tâm thần được quản lý là: 1.950 bệnh nhân. Trong đó, số bệnh nhân tâm thần phân liệt là: 1.257 bệnh nhân; số bệnh nhân động kinh là: 675 bệnh nhân.

Tổ chức Y tế thế giới cảnh báo phải chú ý hơn về mặt sức khỏe tâm thần người dân, không chỉ đối với người già, người trưởng thành mà đối với trẻ em và vị thành niên nguy cơ rối loạn tâm thần cũng rất cao.

Từ năm 1999, Chính phủ Việt Nam đã ban hành Chiến lược quốc gia về Sức khoẻ tâm thần, tập trung vào xây dựng "mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần dựa vào cộng đồng" và mở rộng nguồn lực về sức khỏe tâm thần vào năm 2025. Mục tiêu chung của Chương trình: xây dựng mạng lưới, triển khai mô hình lồng ghép nội dung chăm sóc sức khoẻ tâm thần với các nội dung chăm sóc sức khoẻ khác của trạm y tế xã, phường; phát hiện, quản lý và điều trị người bệnh kịp thời để họ sớm trở về sống hòa nhập với cộng đồng.

Ngày 29/01/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 155/QĐ-TTg về phê duyệt Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022 - 2025. Kế hoạch đề ra mục tiêu tăng cường kiểm soát các yếu tố nguy cơ gây bệnh, đẩy mạnh các biện pháp dự phòng, phát hiện sớm và quản lý điều trị để hạn chế sự gia tăng tỷ lệ người tiền bệnh, mắc bệnh, tàn tật và tử vong sớm do các bệnh tim mạch, ung thư, đái tháo đường, phổi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản và các bệnh tâm thần phân liệt, động kinh, trầm cảm, sa sút trí tuệ và các rối loạn sức khỏe tâm thần khác nhằm góp phần bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe của nhân dân và phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Phấn đấu đến năm 2025 tất cả các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có kế hoạch liên ngành phòng, chống rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022 - 2025; Giảm thiểu các hành vi nguy cơ chính để dự phòng mắc bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần, ít nhất 40% người thuộc đối tượng sàng lọc được định kỳ sàng lọc một số rối loạn sức khỏe tâm thần theo hướng dẫn sàng lọc từng bệnh; phát hiện được ít nhất 70% người mắc tâm thần phân liệt và động kinh, 50% người mắc trầm cảm, 30% người bị sa sút trí tuệ và một số rối loạn tâm thần khác; quản lý điều trị ít nhất 80% người bệnh tâm thần phân liệt, 70% người bệnh động kinh và 50% người bệnh trầm cảm đã được phát hiện. 100% số huyện có cơ sở y tế thực hiện quản lý cấp thuốc điều trị cho người bệnh tâm thần phân liệt và động kinh; 60% số huyện có cơ sở y tế thực hiện chẩn đoán, điều trị, quản lý cấp thuốc cho người bệnh trầm cảm và 50% số huyện có cơ sở y tế thực hiện quản lý cấp thuốc điều trị cho người mắc một số rối loạn sức khỏe tâm thần khác. 100% số Trạm Y tế xã thực hiện quản lý cấp thuốc điều trị cho người bệnh tâm thần phân liệt và động kinh; 50% số Trạm Y tế xã quản lý cấp thuốc điều trị cho người bệnh trầm cảm.

 Ngày 02/6/2022, UBND tỉnh Cao Bằng đã ban hành Kế hoạch số 1361/KH-UBND về phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022 - 2025 trên địa bàn tỉnh Cao Bằng với mục tiêu tăng cường kiểm soát các yếu tố nguy cơ gây bệnh, đẩy mạnh các biện pháp dự phòng, phát hiện sớm và quản lý điều trị để hạn chế sự gia tăng tỷ lệ người tiền bệnh, mắc bệnh, tàn tật và tử vong sớm do các bệnh tim mạch, ung thư, đái tháo đường, phoi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản và các bệnh tâm thần phân liệt, động kinh, trầm cảm, sa sút trí tuệ và các rối loạn sức khỏe tâm thần khác nhằm góp phần bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe của nhân dân và phát triển kinh tế, xã hội của đất nước .

 Để thực hiện có hiệu quả Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022 - 2025 theo Quyết định số 155/QĐ-TTg ngày 29/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022 - 2025 và Kế hoạch số 1361/KH-UBND ngày 02/6/2022 của UBND tỉnh Cao Bằng về phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022 - 2025 trên địa bàn tỉnh Cao Bằng. Trong thời gian qua Sở Y tế Cao Bằng đã chỉ đạo Trung tâm Kiểm soát bệnh tật phối hợp với Trung tâm Y tế các huyện, thành phố tập trung tham mưu, đề xuất tổ chức, triển khai thực hiện có hiệu quả công tác phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khoẻ tâm thần; tổ chức tập huấn, tập huấn lại cho viên chức y tế để nâng cao năng lực phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khoẻ tâm thần tại Trung tâm Y tế cấp huyện và Trạm Y tế cấp xã đảm bảo các điều kiện về nhân lực, thiết bị y tế, thuốc, vật tư… và các điều kiện cần thiết để tổ chức thực hiện quản lý, điều trị bệnh không lây nhiễm và một số rối loạn sức khoẻ tâm thần thường gặp tại Trạm Y tế xã.

Công tác bảo vệ, chăm sóc sức khỏe tại cộng đồng ngày càng được chú trọng. Mạng lưới chăm sóc sức khỏe tâm thần cộng đồng từ tỉnh đến huyện, xã luôn được duy trì. Đến nay có 127/161 Trạm Y tế ký hợp đồng với bảo hiểm y tế cấp thuốc điều trị cho bệnh nhân tâm thần, động kinh; 57 Trạm Y tế xã thực hiện quản lý cấp thuốc điều trị cho người bệnh tâm thần phân liệt và động kinh bằng nguồn kinh phí bảo hiểm y tế, tạo điều kiện thuận lợi cho người bệnh được theo dõi cấp phát thuốc ngay tại nơi cư trú không phải đi xa, tiết kiệm kinh phí, thời gian. Góp phần nâng cao năng lực cho viên chức thực hiện nhiệm vụ tại tuyến y tế cơ sở. Công tác tư vấn, khám sàng lọc các rối loạn sức khoẻ tâm tầm được thực hiện thường xuyên tại cộng đồng, trong 9 tháng đầu năm 2024 đã thực hiện tư vấn, khám sàng lọc các rối loạn sức khoẻ tâm thần cho 248 người, qua đó phát hiện các trường hợp có các vấn đề về sức khỏe tâm thần liên quan đến bệnh trầm cảm, rối loạn giấc ngủ, rối loạn lo âu, rối loạn tâm thần do sử dụng quá nhiều rượu… trong đó 50 bệnh nhân động kinh và 62 bệnh nhân tâm thần phân liệt.

Khám, tư vấn sức khỏe tâm thần tại xã Đại Tiến huyện Hoà An. Ảnh: Trương Kim

Tổ chức giám sát, hỗ trợ chuyên môn trong tư vấn, chăm sóc và phục hồi chức năng cho bệnh nhân tâm thần tại cộng đồng cho tuyến y tế cơ sở tại 6 huyện và 20 xã, thị trấn trên địa bàn tỉnh; tổ chức lớp tập huấn nâng cao kỹ năng quản lý, phát hiện, điều trị các rối loạn tâm thần thường gặp tại cộng đồng cho 28 học viên là y, bác sĩ các Trạm Y tế xã tại huyện Bảo Lâm.

Tập huấn nâng cao kỹ năng quản lý, phát hiện, điều trị các rối loạn tâm thần thường gặp tại cộng đồng cho các Trạm Y tế xã thuộc huyện Bảo Lâm. Ảnh: Hoàng Nga

Bên cạnh công tác quản lý và điều trị, hoạt động truyền thông và giáo dục về sức khỏe tâm thần được thực hiện thường xuyên với nhiều hình thức như: truyền thông qua hệ thống loa truyền thanh xã, phường, thị trấn, truyền thông trực tiếp tại cộng đồng thông qua các buổi khám, tư vấn tại cộng đồng và truyền thông trên các phương tiện thông tin đại chúng về các bệnh tâm thần thường gặp; tư vấn cho người dân nhận thức được các nguy cơ của bệnh tâm thần, phát hiện bệnh sớm, đưa người bệnh đi điều trị sớm, uống thuốc đều, tránh bỏ thuốc… Qua đó, nhận thức về sức khoẻ tâm thần của các cấp chính quyền và người dân ở địa phương đã thay đổi rõ rệt theo hướng tích cực.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, công tác bảo vệ sức khỏe tâm thần tại cộng đồng còn gặp một số khó khăn do bệnh nhân tâm thần vẫn chưa được quan tâm đúng mức tại cộng đồng; Bên cạnh đó, một bộ phận người dân vẫn chưa quan tâm đến sức khỏe tâm thần nên không chủ động đi khám khi có các dấu hiệu bệnh, vì vậy chưa được tiếp nhận dịch vụ chăm sóc y tế; vẫn còn tình trạng nhiều bệnh nhân bỏ thuốc hoặc không sử dụng thuốc đều đặn làm bệnh tái phát hoặc diễn biến nặng hơn.

Để khắc phục những khó khăn này, thời gian tới, ngành Y tế tiếp tục đẩy mạnh truyền thông và vận động xã hội để tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy Đảng, chính quyền đối với công tác phòng chống rối loạn sức khoẻ tâm thần và nâng cao nhận thức của người dân về chăm sóc sức khỏe tâm thần; tăng cường hệ thống cung cấp dịch vụ và chuyên môn kỹ thuật y tế thông qua đào tạo nâng cao năng lực phòng chống bệnh rối loạn sức khoẻ tâm thần cho cán bộ y tế tại các tuyến, trong đó ưu tiên đào tạo cho tuyến xã, cán bộ y tế trường học và lực lượng nhân viên y tế thôn bản. Tăng cường chỉ đạo tuyến, hỗ trợ kịp thời, đúng hướng dẫn tại các tuyến đặc biệt là tại Trạm Y tế; Tăng cường phát hiện, quản lý, điều trị cho người mắc các rối loạn sức khoẻ tâm thần theo quy định, bảo đảm cung cấp dịch vụ quản lý và chăm sóc liên tục cho người bệnh tại Trạm Y tế và tại cộng đồng; Bảo đảm cung ứng thuốc và vật tư thiết yếu cho chẩn đoán, điều trị tại Trạm Y tế. Xây dựng hệ thống quản lý thông tin kết nối chặt chẽ giữa các tuyến để bảo đảm bệnh nhân được theo dõi, chăm sóc liên tục suốt quá trình bệnh, góp phần bảo vệ, chăm sóc sức khỏe nhân dân, đảm bảo an sinh xã hội.

Hiện nay, với sự tiến bộ của y học, bệnh tâm thần hoàn toàn có thể chữa khỏi, người bệnh có thể trở lại cuộc sống bình thường cùng gia đình và xã hội. Để thực hiện tốt công tác phòng chống và quản lý, điều trị các bệnh rối loạn sức khoẻ tâm thần tại cộng đồng bên cạnh các nỗ lực của ngành Y tế, cũng cần sự quan tâm nhiều hơn nữa của các cấp, ngành, các tổ chức có liên quan và cả cộng đồng.

Các bác sỹ chuyên khoa tâm thần khuyến cáo: Mỗi người dân cần có một lối sống khoẻ mạnh, hoạt động có ích để có tâm lý tốt, lạc quan, ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, chế độ làm việc, học tập và nghỉ ngơi hợp lý, thường xuyên tập thể dục để tăng cường sức khoẻ. Đồng thời, hiểu đúng đắn về dấu hiệu, triệu chứng bệnh tâm thần nhằm giúp cho mình cũng như người thân phát hiện kịp thời, sớm đưa người bệnh đến Trạm Y tế, phòng khám chuyên khoa bệnh tâm thần để được khám, tư vấn, điều trị kịp thời.

Mai Hoa