Bệnh lỵ trực trùng (hay còn gọi là lỵ trực khuẩn) là bệnh nhiễm khuẩn đường ruột cấp tính do trực khuẩn Shigella gây ra. Dấu hiệu chính của bệnh lỵ trực trùng là tiêu chảy và phân thường có lẫn máu. Bệnh lây truyền chủ yếu qua tiếp xúc trực tiếp với các vi khuẩn trong phân; qua thức ăn, nước uống bị nhiễm khuẩn... Các loại côn trùng như ruồi, nhặng, gián, thạch sùng... làm lây bệnh từ bệnh phẩm sang thức ăn. Mọi người đều có thể lây bệnh, trong đó trẻ em và người già dễ mắc bệnh lỵ nặng, dễ tử vong.
Thực hiện tốt vệ sinh cá nhân, rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn
uống, sau khi đi vệ sinh để phòng bệnh lỵ trực trùng.
Thời tiết cả nước đang trong mùa mưa bão, úng lụt, tình
trạng thiếu nước sạch, vệ sinh không đảm bảo là những điều kiện thuận lợi cho mầm
bệnh phát triển, trong đó có lỵ trực khuẩn. Đây là bệnh truyền nhiễm lây qua đường
tiêu hóa từ người bệnh sang người lành, thông qua nguồn nước, thực phẩm nhiễm
khuẩn... Bệnh diễn biến thường lành tính nhưng dễ phát thành dịch, nên mọi người
cần biết cách phòng ngừa.
Dấu hiệu nhận biết
Một
người bị nhiễm vi khuẩn lỵ, thì thời gian ủ bệnh từ 1 - 5 ngày, người
bệnh thường không có biểu hiện lâm sàng. Thời kỳ khởi phát kéo dài 1- 3
ngày, hội chứng nhiễm trùng xuất hiện đột ngột: sốt cao 38 - 39oC,
rét run, nhức đầu, mệt mỏi, ở trẻ em có thể có cơn co giật, chán ăn, khát nước,
đắng miệng, buồn nôn hoặc nôn, kèm theo hội chứng lỵ gồm: đau quặn bụng, mót
rặn. Phân không thành khuôn có nhầy và máu, đôi khi phân lỏng lờ máu như nước
rửa thịt. Thời kỳ toàn phát hội chứng lỵ được biểu hiện rõ rệt: Người bệnh đau
bụng quặn từng cơn, đau vùng đại trực tràng kèm theo triệu chứng mót rặn nhiều,
khiến người bệnh cảm giác muốn đi ngoài liên tục. Tiêu chảy có thể nhiều lần
trong ngày, vài lần đến 20lần/ ngày, phân chủ yếu gồm nhầy và nước máu đỏ, số
lượng phân ít dần sau mỗi lần đi ngoài. Người bệnh có thể biểu hiện suy kiệt,
mất nước và điện giải, thậm chí sa trực tràng. Trường hợp bị bệnh nặng có thể
dẫn đến rối loạn nước điện giải, suy tuần hoàn, tử vong.
Trên
thực tế người ta phân chia bệnh lỵ thành các thể bệnh như sau:
Thể
nhẹ: Bệnh nhân xuất hiện hội chứng nhiễm khuẩn nhẹ hoặc không rõ, thân
nhiệt 37,5 - 38 độ C, hơi mệt, có hội chứng lỵ: đau quặn bụng, đi ngoài dưới 10
lần/ngày, bệnh nhân phục hồi trong vòng 1 tuần.
Thể
vừa: Bệnh nhân có hội chứng nhiễm khuẩn và hội chứng lỵ điển hình. Sốt 38
- 40 độ C kéo dài từ 1 - 4 ngày, đau đầu, mệt mỏi, mạch nhanh, huyết áp hạ. Đi
tiêu chảy từ 15 - 20 lần/ngày, kèm theo dấu hiệu mất nước, với biểu hiện khát
nước, môi khô. Điều trị tốt, bệnh nhân sẽ phục hồi sau 7 - 14 ngày.
Thể nặng: Hội chứng nhiễm
khuẩn rõ rệt, kéo dài hơn 1 tuần. Hội chứng lỵ: đau quặn bụng dữ dội, mót rặn
kèm mót đái không kìm được, đi tiêu chảy trên 30 lần/ngày, có khi không đếm
được. Bệnh nhân bị mất nước, rối loạn điện giải, kiệt sức, nằm đại tiện tại chỗ,
hậu môn mở rộng, phân tự chảy, mắt trũng, mặt hốc hác, mạch nhanh yếu, tiếng
tim mờ, huyết áp hạ, thở gấp, li bì, ngủ gà, có thể tử vong sau 3 - 7 ngày. Nếu
điều trị thì sự phục hồi chậm và dễ biến chứng.
Hội
chứng nhiễm khuẩn rõ rệt, kéo dài hơn 1 tuần. Hội chứng lỵ: đau quặn bụng dữ
dội, mót rặn kèm mót đái không kìm được, đi tiêu chảy trên 30 lần/ngày, có khi
không đếm được. Bệnh nhân bị mất nước, rối loạn điện giải, kiệt sức, nằm đại
tiện tại chỗ, hậu môn mở rộng, phân tự chảy, mắt trũng, mặt hốc hác, mạch nhanh
yếu, tiếng tim mờ, huyết áp hạ, thở gấp, li bì, ngủ gà, có thể tử vong sau 3 -
7 ngày. Nếu điều trị thì sự phục hồi chậm và dễ biến chứng.
Ở trẻ
dưới 1 tuổi, ngoài những thể cấp như trên, còn gặp thể rất nhẹ, kín đáo, như
rối loạn tiêu hóa: phân loãng, không sốt. Thể bệnh lỵ mạn tính: bệnh có những
thời kỳ bộc phát và thuyên giảm xen kẽ.
Thể dạ
dày ruột cấp: Bệnh nhân có hội chứng nhiễm khuẩn, nhiễm độc thức ăn, nôn
nhiều lần, phân loãng, không có nhầy máu, đau bụng lan tỏa, sau đó bệnh có thể
diễn biến như thể lỵ điển hình.
Thể
tối độc: Bệnh nhân đi ngoài nhiều, phân có nhầy mủ, có khi toàn máu, có
thể tử vong trong vài ngày đầu do hôn mê, trụy tim mạch.
Ở
người cao tuổi, có thể bệnh lỵ kéo dài không còn giai đoạn thuyên giảm, bệnh càng
ngày càng nặng, toàn thân suy sụp dần, rối loạn tiêu hóa nặng, thiếu vitamin,
thiếu máu.
Các biện pháp phòng bệnh
Để chủ
động phòng chống bệnh lỵ trực trùng, Bộ Y tế khuyến cáo người dân và cộng đồng
cần thực hiện các biện pháp sau:
1.
Thực hiện vệ sinh ăn uống, ăn chín, uống nước đã đun sôi.
2. Thực hiện tốt vệ sinh cá nhân, rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn
uống, sau khi đi vệ sinh.
3. Sử dụng nước sạch, giữ vệ sinh nguồn nước công cộng.
4. Sử dụng nhà tiêu hợp vệ sinh, không phóng uế bừa bãi, xử lý
phân, tuyệt đối không dùng phân tươi bón rau.
5. Khi có các dấu hiệu nhiễm bệnh (đau bụng, sốt), cần đến ngay cơ sở y
tế để được khám, điều trị kịp thời.
Mai Hoa