Giám sát hỗ trợ chuyên môn điều trị Methadone và Tháng hành động phòng, chống ma túy tại Trạm Y tế xã Thái Học, huyện Bảo Lâm. (Ảnh: Mai Hoa)

Lứa tuổi vị thành niên là giai đoạn chuyển tiếp đầy biến động về tâm lý, cảm xúc và hành vi. Sự tò mò, thích khám phá, muốn thể hiện bản thân, cộng với áp lực từ học tập, gia đình, bạn bè và mạng xã hội có thể khiến các em dễ sa ngã nếu không được định hướng đúng đắn. Nhiều em còn bị dụ dỗ sử dụng ma túy dưới vỏ bọc các “thuốc vui vẻ”, “kẹo”, “nước biển”, “cỏ mỹ” – những loại ma túy tổng hợp với hình thức tinh vi, khó phát hiện và dễ đánh lừa người xung quanh.

 Để ngăn chặn nguy cơ này, phụ huynh, thầy cô giáo và cộng đồng cần quan tâm sát sao và chú ý đến những biểu hiện bất thường ở thanh thiếu niên, vì đó có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm việc sử dụng hoặc nghiện ma túy. Một số biểu hiện thường thấy của thanh thiếu niên khi sử dụng hoặc nghiện ma túy gồm:

Biểu hiện về hành vi và tâm lý

Biểu hiện về hành vi và tâm lý của thanh thiếu niên sử dụng ma túy thường khá rõ ràng nếu được quan sát kỹ. Các em có thể thay đổi tính cách một cách thất thường, từ vui vẻ, hòa đồng trở nên cáu gắt, khó chịu, trầm lặng hoặc khép kín. Các hành vi nói dối, né tránh khi được hỏi về lịch trình cá nhân xuất hiện thường xuyên hơn. Đồng thời, các em có xu hướng thay đổi bạn bè, giao du với những nhóm bạn lạ, có dấu hiệu tiêu cực. Nhiều trường hợp còn bỏ học, tụ tập về khuya, dần đánh mất khả năng kiểm soát hành vi của bản thân. Đây là những tín hiệu cảnh báo mà cha mẹ và nhà trường không nên bỏ qua.

Biểu hiện về thể chất

Về mặt thể chất, thanh thiếu niên sử dụng ma túy thường có những dấu hiệu dễ nhận biết như mắt đỏ ngầu, đồng tử giãn to hoặc co nhỏ bất thường. Các em có thể gặp tình trạng mất ngủ kéo dài hoặc ngủ li bì, ăn uống thất thường. Cân nặng giảm nhanh chóng, da dẻ xanh xao, sức khỏe tổng thể suy giảm rõ rệt. Ngoài ra, một số trường hợp còn có mùi lạ đặc trưng phát ra từ hơi thở, quần áo hoặc các vật dụng cá nhân – đây cũng là dấu hiệu cảnh báo mà phụ huynh cần đặc biệt lưu ý.

Biểu hiện về học tập và sinh hoạt

Trong học tập và sinh hoạt, thanh thiếu niên sử dụng ma túy thường có biểu hiện sa sút rõ rệt. Các em có thể mất tập trung dẫn đến kết quả học tập giảm sút đột ngột. Những sở thích trước đây dần bị bỏ bê, các hoạt động từng mang lại niềm vui không còn thu hút nữa. Đáng lo ngại hơn, một số trường hợp xuất hiện hành vi lấy trộm tiền hoặc tài sản trong gia đình để phục vụ cho việc sử dụng ma túy – dấu hiệu cho thấy mức độ lệ thuộc và nguy cơ nghiện đang gia tăng.

Ngoài ra, đối với thanh thiếu niên nghiện ma túy thời gian dài, các biểu hiện trở nên rõ rệt và nghiêm trọng hơn. Các em có thể rơi vào trạng thái suy sụp tinh thần, mất ý thức về bản thân, thờ ơ với mọi thứ xung quanh, thường xuyên sống thu mình hoặc có dấu hiệu hoang tưởng, lo âu, trầm cảm. Hành vi trở nên bốc đồng, liều lĩnh, dễ dẫn đến gây gổ, bạo lực, hoặc thậm chí có ý định tự sát. Việc bỏ học, trốn khỏi gia đình hoặc sống lang thang cũng thường gặp ở những trường hợp nghiện nặng. Về sức khỏe, cơ thể suy kiệt trầm trọng, sức đề kháng giảm sút, thường xuyên mắc các bệnh nhiễm trùng, thậm chí có dấu hiệu suy gan, suy thận hoặc rối loạn tim mạch nếu không được can thiệp kịp thời.

Đối với thanh thiếu niên nghiện ma túy đá (methamphetamine) – một loại ma túy tổng hợp cực kỳ nguy hiểm, các biểu hiện thường rất đặc trưng. Người nghiện có thể rơi vào trạng thái kích động mạnh, la hét, cười nói vô cớ, mất kiểm soát hành vi, ngủ rất ít hoặc mất ngủ hoàn toàn trong nhiều ngày, kèm theo ảo giác và hoang tưởng (ví dụ như thấy có người rình rập, đuổi bắt). Họ có thể hành động nguy hiểm cho bản thân và người khác, như đập phá đồ đạc, tự làm hại cơ thể hoặc có hành vi tấn công vô cớ. Về thể chất, người nghiện ma túy đá có dấu hiệu gầy gò, mắt trũng sâu, da khô sạm, và thường xuyên rung tay, run chân do tổn thương hệ thần kinh trung ương. Đây là giai đoạn cực kỳ nguy hiểm, đòi hỏi sự can thiệp y tế, tâm lý chuyên sâu và hỗ trợ từ cộng đồng.

Việc phát hiện sớm các dấu hiệu nghi ngờ giúp gia đình và nhà trường kịp thời tư vấn, hỗ trợ tâm lý, kết nối với các dịch vụ y tế và xã hội để kiểm tra, điều trị và phục hồi chức năng cho người trẻ sử dụng ma túy. Quan trọng hơn cả, cần xây dựng một môi trường sống an toàn, yêu thương và hiểu biết, trong đó các em được giáo dục đầy đủ về kỹ năng sống, biết nói “không” với ma túy và các hành vi lệch chuẩn. Đồng thời, xã hội cần tăng cường các hoạt động truyền thông, tư vấn học đường và cộng đồng để cùng chung tay bảo vệ thanh thiếu niên trước hiểm họa ma túy.

Hoàng Trang (T/h)