Hướng dẫn thực hành dinh dưỡng bổ sung chế độ ăn cho trẻ tại Trạm Y tế xã Minh Tâm, huyện Nguyên Bình.

Thiếu vi chất dinh dưỡng có thể dẫn đến mù lòa, tổn thương não, thai chết lưu, tăng nguy cơ dị tật ống thần kinh, tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng và tử vong ở phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ, giảm năng suất lao động ở người trưởng thành. Thiếu vi chất dinh dưỡng ảnh hưởng bất lợi đến sự phát triển cả về thể chất và trí tuệ. Thiếu sắt và Iốt làm giảm chỉ số thông minh (IQ) ở trẻ em từ 10- 15 điểm.

Tại tỉnh Cao Bằng, các hoạt động được sự hỗ trợ từ Chương trình mục tiêu quốc gia đã triển khai thực hiện trên địa bàn tỉnh bao gồm: Hỗ trợ tiếp cận, can thiệp trực tiếp phòng, chống suy dinh dưỡng, thiếu vi chất dinh dưỡng cho trẻ dưới 5 tuổi; Tăng cường hoạt động cải thiện chất lượng bữa ăn học đường và giáo dục chăm sóc dinh dưỡng, can thiệp phòng, chống thiếu vi chất dinh dưỡng; Bảo vệ, chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ học đường (trẻ từ 5 đến dưới 16 tuổi); Duy trì cân và theo dõi biểu đồ tăng trưởng hàng tháng, bổ sung đa vi chất cho trẻ dưới 5 tuổi, tăng cường công tác thông tin, truyền thông và tư vấn bà mẹ nuôi con nhỏ, người chăm sóc trẻ về lợi ích của việc chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ em 0- 16 tuổi.

Tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi trẻ em dưới 5 tuổi giảm xuống còn 29% so với năm 2022 là 29,2 %, phấn đấu đến năm 2025 chỉ còn dưới 28% và dưới 27% vào năm 2030. Tỷ lệ suy dinh dưỡng gầy còm trẻ em dưới 5 tuổi giảm xuống 4,6% so với năm 2022 là 8,1%, phấn đấu đạt dưới 5% vào năm 2025 và dưới 3% vào năm 2030. Tỷ lệ nhẹ cân trẻ em dưới 5 tuổi giảm xuống còn 16,3%, so với năm 2022 là 16,4 %. Công tác cải thiện tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng cho trẻ dưới 5 tuổi và phụ nữ tuổi sinh đẻ, phụ nữ có thai tại tỉnh hiện nay đang thực hiện: Duy trì tỷ lệ trẻ em dưới 5 tuổi được bổ sung vitamin A 2 đợt/năm, đạt 99,21%; duy trì tỷ lệ phụ nữ có thai được bổ sung viên đa vi chất từ khi mang thai đến 1 tháng sau sinh đạt trên 90%. Đến nay tỷ lệ phụ nữ đẻ được khám thai ít nhất 4 lần/3 kỳ, đạt 82,4 %, phấn đấu vào năm 2025 và đạt 85% vào năm 2030; Tỷ lệ phụ nữ đẻ được nhân viên y tế đã qua đào tạo đỡ đạt 89,5%; phấn đấu đạt 89% vào năm 2025 và đạt 90% vào năm 2030; 56,3% phụ nữ có thai được cung cấp kiến thức, kỹ năng về lợi ích của việc chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ trong 1.000 ngày đầu đời; 38,2% phụ nữ có thai, bà mẹ nuôi con dưới 2 tuổi được tư vấn, hướng dẫn chăm sóc dinh dưỡng trong 1.000 ngày đầu đời lồng ghép trong chăm sóc trước sinh tại Trạm Y tế xã và tại cộng đồng.

Cho trẻ uống bổ sung vitamin A tại Trạm Y tế xã Hoàng Tung, huyện Hoà An. (Ảnh: Trọng Thụ)

Thiếu máu do thiếu sắt: Tình trạng thiếu máu do thiếu sắt thường gặp ở trẻ em và phụ nữ mang thai. Trẻ thiếu máu thường kém hoạt bát, học kém, thiếu tập trung và hay buồn ngủ. Nếu tình trạng thiếu máu nặng, trẻ dễ bị viêm nhiễm đường hô hấp và mắc các bệnh nhiễm khuẩn. Phụ nữ đang mang thai thiếu máu sẽ làm tăng nguy cơ sinh non, tăng tỷ lệ mắc bệnh của cả mẹ và bé, dễ bị băng huyết khi sinh.

Còi xương do thiếu canxi và vitamin D: Thiếu canxi dẫn đến bệnh còi xương ở trẻ nhỏ và loãng xương ở người lớn. Khi cơ thể không cung cấp đủ canxi hoặc việc hấp thu canxi ở ruột giảm xuống, cơ thể buộc phải huy động canxi ở xương vào máu gây rối loạn quá trình khoáng hóa xương. 

Bướu cổ do thiếu i-ốt: I-ốt là một trong các vi chất cần thiết cho trẻ, cần cho quá trình tổng hợp hormone tuyến giáp, duy trì thân nhiệt, phát triển xương, não và hệ thần kinh trong thời kỳ bào thai. Nếu cơ thể thiếu i-ốt, tuyến giáp làm việc nhiều hơn để tổng hợp thêm nội tiết tố giáp trạng khiến tuyến giáp tăng lên gây bướu cổ. Phụ nữ mang thai thiếu i-ốt có thể gây sảy thai, thai chết lưu, đẻ non. Trẻ sinh ra có nguy cơ bị đần độn, tổn thương não vĩnh viễn, bị các khuyết tật bẩm sinh như liệt tay, chân, nói ngọng, điếc, câm, mắt lác.

Suy dinh dưỡng, thấp còi do thiếu kẽm: Kẽm là chất xúc tác không thể thiếu của ARN-polymerase (một loại enzyme chuyên xúc tác quá trình tổng hợp các loại phân tử ARN từ gen), có vai trò quan trọng đối với quá trình nhân đôi ADN và tổng hợp protein thúc đẩy quá trình tăng trưởng. Ngoài ra, kẽm có vai trò quan trọng trong việc tăng cường miễn dịch, giúp cơ thể chuyển hóa năng lượng, hình thành các tổ chức. Trẻ thiếu kẽm sẽ biếng ăn, chậm lớn, dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp, tiêu chảy, suy dinh dưỡng và chậm phát triển chiều cao.

Để ngăn ngừa thiếu vi chất dinh dưỡng, cần uống bổ sung vi chất dinh dưỡng là một giải pháp ngắn hạn quan trọng có thể giúp cải thiện được ngay tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng. Chương trình uống bổ sung vitamin A cho trẻ em đã được triển khai trên toàn quốc. Nhờ chương trình này, trẻ em Việt Nam từ 6 tháng tới 36 tháng tuổi (63 tỉnh/thành) và trẻ từ 37-60 tháng tuổi (ở 22 tỉnh khó khăn) được uống bổ sung viên nang vitamin A liều cao một năm 2 lần vào ngày 1-2/6 và ngày 1-2/12.

Tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm trong đó các thực phẩm như muối, nước mắm, hạt nêm, dầu ăn được bổ sung I ốt, sắt, kẽm, vitamin A và phân phối trên toàn quốc...

Đa dạng hóa bữa ăn sử dụng nhiều loại thực phẩm giàu vi chất dinh dưỡng trong bữa ăn hàng ngày là giải pháp tự nhiên nhất nhằm cung cấp đủ vi chất dinh dưỡng cho nhu cầu của cơ thể. Đây cũng là giải pháp chiến lược dài hạn cần phấn đấu đạt được và duy trì bền vững. Sử dụng đầy đủ các loại thực phẩm từ bốn nhóm thực phẩm, cân đối khẩu phần ăn, chú ý các thực phẩm nguồn gốc động vật có nhiều vi chất dinh dưỡng có giá trị sinh học cao trong chế biến vào bữa ăn hàng ngày cho bà mẹ mang thai và trẻ nhỏ.

Ngọc Anh