Trung tâm Kiểm soát bệnh tật khám, tư vấn sức khỏe tâm thần tại xã Yên Thổ, huyện Bảo Lâm

Tại Việt Nam, tỷ lệ mắc 10 rối loạn tâm thần thường gặp là 14,9% số dân, tương đương khoảng 15 triệu người. Trầm cảm, lo âu là những rối loạn tâm thần thường gặp chiếm tỷ lệ cao, lên tới 5 đến 6% dân số, còn lại là các rối loạn tâm thần khác.

Tại Cao Bằng, theo báo cáo của Trung tâm Kiểm soát bệnh tật, tính đến ngày 30/9/2024, tổng số bệnh nhân tâm thần được quản lý là: 1.950 bệnh nhân. Trong đó, số bệnh nhân tâm thần phân liệt là: 1.257 bệnh nhân; số bệnh nhân động kinh là: 675 bệnh nhân.

Ngày 29/01/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 155/QĐ-TTg về phê duyệt Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022 - 2025. Kế hoạch đề ra mục tiêu tăng cường kiểm soát các yếu tố nguy cơ gây bệnh, đẩy mạnh các biện pháp dự phòng, phát hiện sớm và quản lý điều trị để hạn chế sự gia tăng tỷ lệ người tiền bệnh, mắc bệnh, tàn tật và tử vong sớm do các bệnh tim mạch, ung thư, đái tháo đường, phổi tắc nghẽn mạn tính, hen phế quản và các bệnh tâm thần phân liệt, động kinh, trầm cảm, sa sút trí tuệ và các rối loạn sức khỏe tâm thần khác nhằm góp phần bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe của nhân dân và phát triển kinh tế, xã hội của đất nước. Phấn đấu đến năm 2025 tất cả các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có kế hoạch liên ngành phòng, chống rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022 - 2025; Giảm thiểu các hành vi nguy cơ chính để dự phòng mắc bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần, ít nhất 40% người thuộc đối tượng sàng lọc được định kỳ sàng lọc một số rối loạn sức khỏe tâm thần theo hướng dẫn sàng lọc từng bệnh; phát hiện được ít nhất 70% người mắc tâm thần phân liệt và động kinh, 50% người mắc trầm cảm, 30% người bị sa sút trí tuệ và một số rối loạn tâm thần khác; quản lý điều trị ít nhất 80% người bệnh tâm thần phân liệt, 70% người bệnh động kinh và 50% người bệnh trầm cảm đã được phát hiện. 100% số huyện có cơ sở y tế thực hiện quản lý cấp thuốc điều trị cho người bệnh tâm thần phân liệt và động kinh; 60% số huyện có cơ sở y tế thực hiện chẩn đoán, điều trị, quản lý cấp thuốc cho người bệnh trầm cảm và 50% số huyện có cơ sở y tế thực hiện quản lý cấp thuốc điều trị cho người mắc một số rối loạn sức khỏe tâm thần khác. 100% số Trạm Y tế xã thực hiện quản lý cấp thuốc điều trị cho người bệnh tâm thần phân liệt và động kinh; 50% số Trạm Y tế xã quản lý cấp thuốc điều trị cho người bệnh trầm cảm.

Nguyên nhân gây bệnh

Bệnh tâm thần là bệnh do rối loạn hoạt động của não bộ gây nên những biến đổi về tư duy, hành vi, cảm xúc, nhận thức. Bệnh tâm thần gồm có 300 mã bệnh khác nhau. Nguyên nhân thường gặp như căng thẳng tâm lý kéo dài là yếu tố thuận lợi khởi phát bệnh, tỷ lệ mắc cao ở tầng lớp kinh tế xã hội thấp và thành phố đông dân, các biến chứng khi mang thai và sinh đẻ cũng góp phần gây ra nguy cơ mắc tâm thần. Hơn nữa, nhiễm độc hóa học và lạm dụng chất, các bệnh gây tổn thương về não bộ như chấn thương sọ não, viêm não, tai biến mạch máu não và yếu tố di truyền cũng có thể dẫn đến mắc bệnh tâm thần. Bên cạnh đó, xã hội ngày càng phát triển, con người bị tác động bởi mặt trái nên ngày càng nhiều áp lực như: Công việc, học hành căng thẳng, biến đổi trong đời sống cá nhân, môi trường xã hội, cũng là yếu tố gây bệnh tâm thần.

Triệu chứng của rối loạn sức khoẻ tâm thần

Rối loạn tâm thần là một loại bệnh lý xảy ra do rối loạn hoạt động của não bộ. Sự rối loạn này sẽ làm ảnh hưởng cũng như thay đổi đến lời nói, hành vi, tác phong, cảm xúc hay những ý tưởng của bệnh nhân. Một số dạng rối loạn tâm thần phổ biến hiện nay như rối loạn lo âu, trầm cảm, tâm thần phân liệt, một số hành vi gây nghiện hay bị rối loạn liên quan đến ăn uống...

Một số triệu chứng chung liên quan đến bệnh rối loạn sức khỏe tâm thần như: như rối loạn giấc ngủ, ăn không ngon, mệt mỏi, mất quan tâm thích thú; có biểu hiện đau vùng ngực và lưng; thường xuyên gặp tình trạng rối loạn hệ tiêu hóa; miệng bị khô; thường xuyên bị chóng mặt và đau đầu không rõ nguyên nhân. Ngoài ra, cân nặng thất thường, có thể tăng hoặc giảm mà không rõ lý do; tim đập nhanh hơn người bình thường.

Ngoài những triệu chứng nêu trên thì bệnh nhân bị rối loạn sức khỏe tâm thần còn có thể nhận diện qua những hành vi của họ như: tinh thần thường xuyên cảm thấy buồn chán; tư duy hay bị nhầm lẫn; mất ngủ, khó ngủ hoặc rối loạn giấc ngủ; cảm xúc, suy nghĩ hoặc những hành vi hằng ngày không bình thường. Bệnh nhân luôn có cảm giác lo lắng và sợ hãi; luôn có dấu hiệu tránh xa mọi người xung quanh hoặc tránh xa các hoạt động hằng ngày. Người bệnh không có khả năng xử lý các tình huống hằng ngày hoặc hay bị căng thẳng; có thể  suy nghĩ đến chuyện tự tử; có biểu hiện làm hại bản thân, làm hại người khác. Hành vi khác như sử dụng nhiều thuốc lá, rượu, bia hay các loại thuốc khác; luôn luôn có suy nghĩ ảo tưởng hoặc có những hành vi được lặp lại nhiều lần; thói quen ăn uống thay đổi thất thường; dễ tức giận, dễ bạo lực người khác...

Các triệu chứng rối loạn sức khỏe tâm thần rất khó có thể nhận thấy và thậm chí ngay cả bản thân chúng ta cũng khó có thể nhận ra những điều này. Do vậy, đừng nên chủ quan bỏ qua những triệu chứng hay dấu hiệu nào. Bệnh tâm thần cũng như các bệnh lý khá nếu phát hiện bệnh sớm, điều trị kịp thời, bệnh có thể khỏi nhanh. Nếu phát hiện muộn, bệnh tiến triển mạn tính, khó hồi phục. Do đó, gia đình và người thân cần phát hiện sớm những dấu hiệu cảnh báo của bệnh tâm thẩn để đưa người bệnh tâm thần đi điều trị kịp thời, theo đúng phương pháp khoa học tại các cơ sở y tế, không cúng bái, không giấu bệnh; tuân thủ sự hướng dẫn của bác sĩ quản lý và cho uống thuốc đúng liều lượng và thời gian. Có trường hợp phải điều trị duy trì hàng năm, như vậy người bệnh có thể khỏi hoặc ổn định và sống hòa nhập trong cộng đồng.

Cách phòng ngừa rối loạn sức khoẻ tâm thần

Không có một cách nào chắc chắn để có thể phòng ngừa được bệnh rối loạn tâm thần. Tuy nhiên, chúng ta có thể tham khảo một số biện pháp loại trừ nguyên nhân gây bệnh rối loạn sức khỏe tâm thần như: phòng ngừa các nguyên nhân dẫn đến tổn thương của cơ quan não: phòng ngừa các bệnh nhiễm trùng đến thần kinh, nhất là bệnh viêm não, viêm màng não; phòng ngừa các bệnh nhiễm độc thần kinh do sử dụng thuốc lá, bia, rượu hay các chất kích thích khác; luôn đảm bảo sự an toàn khi lao động cũng như tham gia giao thông để tránh bị chấn thương sọ não... Hạn chế bị sang chấn tâm lý, luôn tạo môi trường sống một cách thoải mái. Trong gia đình cần tránh những mâu thuẫn, những xung đột giữa cha mẹ hoặc anh chị em, vợ chồng, giáo dục con đúng phương pháp, không quá nghiêm khắc hoặc quá chiều chuộng. Trong đơn vị tập thể cần tránh những mâu thuẫn căng thẳng kéo dài, luôn xây dựng tình đoàn kết giúp đỡ nhau. Đối với những người bị thất vọng, bị đau khổ cần có thái độ quan tâm, an ủi, động viên đối xử đúng mức giúp họ tìm lối thoát trở lại trạng thái bình thường.

Đối với bệnh tâm thần chưa rõ nguyên nhân, cần điều trị kịp thời đề phòng biến chứng và tiến triển mạn tính. Đối với bệnh tâm thần mạn tính cần tích cực điều trị, uống thuốc đúng liều, thời gian, phục hồi chức năng và quản lý theo dõi, chăm sức đặc biệt.

Với những bệnh nhân bị rối loạn sức khỏe tâm thần chưa rõ nguyên nhân không thể phòng bệnh tuyệt đối được thì chủ yếu là phát hiện bệnh sớm và điều trị bệnh kịp thời, đề phòng tình trạng xấu hơn. Đối với bệnh tâm thần mạn tính cần tích cực điều trị, uống thuốc đúng liều và phục hồi chức năng và quản lý theo dõi, chăm sóc đặc biệt.

Mai Hoa